Casusoplossen, jurisprudentie-analyse en argumenteren
Begrippenlijst
(ten) Principale
als de Hoge Raad na cassatie de zaak zelf afdoet in plaats van te verwijzen naar een gerechtshof.
Absolute competentie
aanduiding van het soort rechter (d.w.z. rechtbank, gerechtshof, Hoge Raad of een andere rechterlijke instantie) dat bevoegd is om over een zaak te oordelen. Zie ook: relatieve competentie.
Advocaat
raadsman of raadsvrouw.
Advocaat-generaal
1. vertegenwoordiger van het Openbaar Ministerie bij een gerechtshof; 2. adviseur van de Hoge Raad.
Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State
beslist in hoogste (algemene) instantie in geschillen over besluiten van bestuursorganen.
Algemene beginselen van behoorlijk bestuur
normen voor het (beoordelen van) handelen van bestuursorganen.
Alternatieve voorwaarden
toepassingsvoorwaarden in een rechtsregel die elk afzonderlijk tot het rechtsgevolg kunnen leiden.
Anticiperende interpretatie
methode waarbij men bij het interpreteren van een rechtsregel uitgaat van bijna in werking getreden wetgeving.
Appèl
hoger beroep bij gerechtshof tegen uitspraak rechtbank.
Appellant
degene die hoger beroep instelt tegen uitspraak in eerste aanleg.
Arbitrage
geschillenbeslechting waarbij niet de rechter, maar arbiters een uitspraak doen.
Arrest
uitspraak van gerechtshof of Hoge Raad in dagvaardingsprocedure.
Arrondissement
geografische eenheid van de rechterlijke organisatie met rechtbank. Zie ook: Ressort.
Balie
de advocatuur en haar orde.
Belangenafweging
bij rechtsvinding: methode waarbij de rechter tot een beslissing komt door de bij de rechtsregel betrokken belangen tegen elkaar af te wegen.
Belanghebbende
iemand wiens belang rechtstreeks betrokken is bij een besluit of geschil.
Beschikking
1. beslissing bestuursorgaan; 2. rechterlijke uitspraak in verzoekschriftprocedure.
Bestuursorgaan
orgaan belast met overheidstaken waarvoor bevoegdheden zijn verleend.
Bestuursrechtspraak
rechtspraak over besluiten van bestuursorgaan.
Bewijslast
de verplichting tot het leveren van bewijs.
Bodemprocedure
normale procedure bij de rechtbank, anders dan een spoedeisende procedure in kort geding.
Cassatie
beroep bij Hoge Raad tegen beslissing van een lagere rechter.
Cassatiemiddel
betoog van eiser/verzoeker tot cassatie waarmee een rechterlijke uitspraak wordt bestreden.
Casseren
vernietigen van een uitspraak van lagere rechter door Hoge Raad.
Centrale Raad van Beroep
instantie die in hoger beroep beslist in geschillen over sociale verzekeringswetten en ambtenarenzaken.
College van Beroep voor het bedrijfsleven
college dat oordeelt over geschillen op het terrein van het sociaaleconomisch bestuursrecht.
Conclusie
1. gemotiveerd standpunt eiser/eis OM; 2. advies van procureur- of advocaat-generaal aan Hoge Raad over een zaak in cassatie.
Conclusie van antwoord
eerste verweer gedaagde in een civiel proces.
Conclusie van repliek
reactie eiser op conclusie van antwoord gedaagde.
Contentieus
geeft aan dat er sprake is van een procedure op tegenspraak (contentieuze rechtspraak). Zie ook: Voluntair.
Conventie
aanduiding vordering eiser in civiel proces. Zie ook: Reconventie.
Cumulatieve voorwaarden
toepassingsvoorwaarden in een rechtsregel die alleen gezamenlijk tot het rechtsgevolg kunnen leiden.
Dagvaarding
geschrift waarmee de gedaagde of verdachte wordt opgeroepen om voor de rechter te verschijnen.
Dictum
onderdeel van een rechterlijke uitspraak waarin de beslissing wordt gegeven; wordt meestal voorafgegaan door overwegingen van de rechter.
Dupliek
antwoord van gedaagde op conclusie van repliek van eiser.
Eerste instantie
Gerecht dat als eerste oordeelt.
Eis
zie vordering.
Eiser
degene die een civiele of bestuursrechtelijke procedure begint.
Enkelvoudige kamer
zitting met één rechter die recht spreekt (o.a. politierechter, kinderrechter, president in kort geding en economische politierechter).
Enkelvoudige voorwaarde
toepassingsvoorwaarde in een rechtsregel die tot het rechtsgevolg leidt.
Enuntiatieve opsomming
niet-uitputtende opsomming, kan uitgebreid worden; staat tegenover limitatieve opsomming.
Executie
o.a. tenuitvoerlegging van rechterlijke uitspraak, eventueel met behulp van een deurwaarder.
Formeel recht
regels van procesrecht (o.a. in Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering, Wetboek van Strafvordering en Algemene wet bestuursrecht). Zie ook: Materieel recht.
Geïntimeerde
wederpartij van appellant in procedure bij gerechtshof.
Gedaagde
degene tegen wie een eis of vordering wordt gericht (civiel en strafrecht).
Gelaedeerde
iemand die schade heeft geleden.
Gemachtigde
vertegenwoordiger die namens een partij optreedt in de procedure.
Gerechtelijk vooronderzoek
fase in strafzaak waarin de rechter-commissaris het onderzoek leidt.
Gerechtshof
rechterlijke instantie die in hoger beroep oordeelt.
Gerekestreerde
wederpartij van verzoeker in verzoekschriftprocedure.
Gerekwireerde
tegenpartij van eiser/rekwirant tot cassatie in strafzaken.
Getuige à charge
getuige in een strafproces die wordt opgeroepen door de officier van justitie.
Getuige à decharge
getuige in een strafproces die is opgeroepen door de verdachte of zijn advocaat.
Grammaticale interpretatie
methode waarbij men bij het interpreteren van een rechtsregel uitgaat van het gewone of het technisch-juridische spraakgebruik.
Grief
Bezwaar dat in (hoger) beroep wordt aangevoerd tegen een uitspraak.
Herziening
buitengewoon rechtsmiddel tegen onherroepelijke veroordelingen in strafzaken; alleen mogelijk als zich nieuwe feiten en omstandigheden hebben voorgedaan (novum).
Hof/hoven
zie: Gerechtshof .
Hoge Raad
rechtscollege dat oordeelt in cassatie, in de regel na hoger beroep bij gerechtshof.
Hoger beroep
het opnieuw behandelen van een zaak door een hogere rechter.
Immateriële schade
schade veroorzaakt door verdriet, smart of geestelijk gemis.
Incidenteel appèl
hoger beroep, ingesteld nadat de wederpartij ook al appèl heeft ingesteld tegen dezelfde beslissing.
Interlocutoir vonnis
tussenvonnis waarbij de rechter bewijsopdracht geeft, of een onderzoek of instructie beveelt.
Interpretatiemethoden
instrumenten waarmee men tot een interpretatie van een rechtsregel kan komen, bijvoorbeeld de taalkundige, de systematische of de teleologische interpretatie.
Juncto
in verband met.
Jurisprudentie
(geheel van) rechterlijke uitspraken; rechtspraak.
Kamer
onderdeel van een gerecht, bijv. een strafkamer.
Kort geding
procedure in spoedeisende zaak resulterend in een voorlopige voorziening.
Lijdelijk
meestal aanduiding van opstelling civiele rechter, die alleen beslist over de geschilpunten die de partijen zelf naar voren brengen en zich terughoudend opstelt.
Limitatieve opsomming
opsomming in rechtsregel die uitputtend is; staat tegenover enuntiatieve opsomming.
Litigieus
in het geding zijnde.
Magistratuur
de rechterlijke macht: rechters (zittende magistratuur) en de leden van het Openbaar Ministerie (staande magistratuur).
Materiële schade
schade die direct in geld is uit te drukken.
Materieel recht
dat deel van het recht waarin rechtsplichten en bevoegdheden voor justitiabelen zijn geformuleerd. Zie ook: Formeel recht.
Mediation
het oplossen van conflicten met de hulp van een neutrale conflictbemiddelaar: de mediator.
Meervoudige kamer
kamer van een gerecht, bestaande uit ten minste drie rechters.
Memorie van antwoord
datgene dat de geïntimeerde aanvoert tegen hetgeen de eiser stelt in een appèlprocedure in civiele zaken.
Memorie van grieven
datgene dat de appellant vordert in een hoger beroepsprocedure in civiele zaken.
Minuut
origineel exemplaar van een gerechtelijk stuk.
Misdrijf
zwaar strafrechtelijk vergrijp. Zie ook: Overtreding.
Niet-ontvankelijk
1. zaak is niet vatbaar voor berechting (civiel recht); 2. geen recht tot strafvervolging door OM (strafrecht).
Novum
nieuw feit.
Officier van justitie
vertegenwoordiger van het Openbaar Ministerie.
Onrechtmatig verkregen bewijs
bewijs dat het Openbaar Ministerie niet volgens de regels van het recht heeft verkregen.
Ontoerekeningsvatbaar verklaren
het niet toerekenen van een strafbaar feit aan de dader vanwege zijn geestelijke toestand.
Ontslag van rechtsvervolging
beslissing rechter dat tenlastegelegde feit wel is gepleegd, maar dat dit geen strafbaar feit is of dat de verdachte niet strafbaar is.
Onvoorwaardelijke straf
straf die uitgevoerd wordt. Zie ook: voorwaardelijke straf.
Openbaar Ministerie
valt onder het ministerie van Justitie; geeft leiding aan het opsporingsonderzoek van de politie en vervolgt de verdachten.
Opportuniteitsbeginsel
grondslag voor bevoegdheid officier van justitie om te beslissen om wel of niet te vervolgen.
Overtreding
licht strafrechtelijk vergrijp (anders dan misdrijf).
Pleidooi
mondelinge onderbouwing van het in het geding ingenomen standpunt.
Politierechter
alleensprekende rechter van de rechtbank in strafzaken.
Precedent
bestaande rechterlijke beslissing die als uitgangspunt dient voor een te nemen rechterlijke beslissing.
Preparatoir vonnis
tussenvonnis waarbij de rechter partijen vraagt om stukken over te leggen.
President
voorzitter rechtbank, gerechtshof en Hoge Raad.
Primair
eerste vordering/tenlastelegging of verzoek; met een primaire vordering wordt aangegeven welke van de vorderingen de belangrijkste is in een reeks. Zie ook Subsidiair.
Principaal beroep
het eerst ingestelde hoger beroep in tegenstelling tot het incidenteel beroep.
Proces-verbaal
1. schriftelijk verslag van wat op rechtszittingen aan de orde is gekomen; 2. officieel schriftelijk verslag van politieambtenaren.
Procureur-generaal
vertegenwoordiger van het Openbaar Ministerie bij een gerechtshof. Zie ook: Advocaat-generaal.
Procureur-generaal (P-G) bij de Hoge Raad
hoofd van het parket bij de Hoge Raad; leden van dit parket adviseren de Hoge Raad over te nemen beslissingen in civiele zaken, strafzaken en belastingzaken. Zie ook: Advocaat-generaal.
Raad van State
adviescollege dat adviseert over wetsontwerpen en algemene maatregelen van bestuur; de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State beslist in hoogste instantie in geschillen over besluiten van bestuursorganen.
Raadkamer
1. rechterlijk college dat strafzaken behandelt in niet-openbare zittingen; 2. beraad tussen de rechters na de openbare zitting.
Raadsheer
rechter (m/v) bij het gerechtshof of de Hoge Raad.
Rechtbank
rechtsprekend orgaan dat in eerste aanleg oordeelt (civiel, straf- en bestuursrecht).
Rechterlijke macht
zie Magistratuur.
Rechtshistorische interpretatie
methode waarbij men bij het interpreteren van een rechtsregel een beroep doet op andere historische bronnen dan de totstandkoming van de wet; zie ook wetshistorische interpretatie.
Reconventie
tegeneis; door de gedaagde tegelijk met de conclusie van antwoord ingediende vordering. Zie ook: Conventie.
Rekest
verzoekschrift.
Relatieve competentie
geeft aan in welke plaats in Nederland een procedure gestart moet worden. Zie ook: Absolute competentie.
Repliek
datgene dat de eiser aanvoert ter weerlegging van wat de gedaagde in de conclusie van antwoord heeft gesteld (civiele zaken).
Requestrant
verzoeker in een rechtszaak.
Requirant
degene die een vordering indient.
Requireren
het ter zitting eisen van een straf of maatregel door de officier van justitie.
Requisitoir
de aanklacht van de officier van justitie tijdens een strafproces.
Ressort
geografische eenheid van de rechterlijke organisatie; er zijn vijf ressorten, onderverdeeld in negentien arrondissementen; elk ressort heeft een eigen gerechtshof.
Ressortsparket
kantoor van het Openbaar Ministerie bij het gerechtshof.
Rol
een lijst van de zaken die op de zitting worden behandeld.
Rolzaak
procedure die (in beginsel) door een dagvaarding wordt aangebracht voor de civiele rechter.
Rolzitting
zitting in civiele zaken waar procedurele beslissingen worden genomen en de stukken van de partijen worden uitgewisseld.
Schending van het recht
cassatiegrond die inhoudt dat de rechter uitgegaan is van een verkeerde rechtsopvatting. Zie ook: Verzuim van vormen.
Sprongcassatie
besluit van partijen om hun geschil na de einduitspraak in eerste aanleg zonder hoger beroep aan de Hoge Raad voor te leggen.
Staande magistratuur
vertegenwoordigers van het Openbaar Ministerie. Zie ook: Rechterlijke macht.
Strafkamer
eenheid van strafrechters van rechtbank, gerechtshof of Hoge Raad.
Subsidiair
volgt op primaire vordering of tenlastelegging. Zie ook: Primair.
Systematische interpretatie
methode waarbij men bij het interpreteren van een rechtsregel uitgaat van het systeem van de wet en het recht.
Taalkundige interpretatie
zie grammaticale interpretatie.
Teleologische interpretatie
methode waarbij men bij het interpreteren van een rechtsregel uitgaat van het doel, de strekking of ratio van de regel.
Tenlastelegging
deel van de dagvaarding in strafzaken waarin staat waar het Openbaar Ministerie de verdachte van beschuldigt.
Tussenvonnis
vonnis waarbij de rechter geen eindbeslissing geeft. Zie ook interlocutoir en preparatoir vonnis.
Uitvoerbaar bij voorraad
de mogelijkheid om een uitspraak onmiddellijk te doen uitvoeren.
Verstekvonnis of bij verstek veroordeeld zijn
veroordeling die wordt uitgesproken terwijl de gedaagde of verdachte niet op de zitting is.
Verweer
de verdediging die een partij voert tegen vorderingen van de eiser of de verzoeken van de verzoeker in een gerechtelijke procedure.
Verzet
bezwaar tegen een uitspraak dat iemand kan indienen die bij verstek veroordeeld is. Zie ook: Verstekvonnis.
Verzoekschrift
procedures waarbij geen sprake is van een geschil met een tegenpartij, vangen aan met een verzoekschrift. De verzoekschriftprocedure wordt vanwege het informele karakter ook gebruikt in sommige gevallen waarbij er wel sprake is van een geschil (bijvoorbeeld in arbeids- en familiezaken).
Verzuim van vormen
cassatiegrond niet bestaande uit een verkeerde rechtsopvatting maar een niet-naleving van vormvoorschriften, bijvoorbeeld een motiveringsgebrek.
Voluntair
geeft aan dat er geen sprake is van een geding tussen partijen, bijvoorbeeld in voogdij of adoptie. Zie ook: Contentieus.
Vonnis
een uitspraak van de rechtbank in een procedure die begint met een dagvaarding. Zie ook: Beschikking.
Voorlopige hechtenis
verzamelnaam voor de begrippen bewaring, gevangenneming en gevangenhouding.
Voorlopige voorziening
een voorlopige beslissing in spoedeisende zaken.
Voorwaardelijke straf
straf die pas wordt uitgevoerd als de veroordeelde zich niet aan bepaalde voorwaarden houdt.
Vordering
eis in rechte ingesteld.
Vormverzuim
het verwaarlozen of niet in acht nemen van vormvoorschriften in een proces of door een bestuursorgaan.
Vrijspraak
beslissing van de rechter als hij het tenlastegelegde feit niet wettig en overtuigend bewezen acht.
Wetshistorische interpretatie
methode waarbij men bij het interpreteren van een rechtsregel een beroep doet op de bedoeling van de wetgever ten tijde van de totstandkoming van de wet.
Wraking
verzoek aan de rechtbank of het gerechtshof om een rechter of raadsheer in een bepaalde zaak te vervangen, omdat hij partijdig zou zijn.
Zittende magistratuur
aanduiding voor de rechters. Zie ook Rechterlijke macht.
